Bankjes uit elkaar! Zo begon altijd het proefwerk. De leraar Duits voegde er meestal nog aan toe dat degene die hij zou betrappen op afkijken een 1 zou krijgen. Afkijken was heel lang, didactisch gezien, het laagste van het laagste. Geestelijk parasitisme van het ergste soort. Nu, een stukje in de 21e eeuw, wordt het tijd het principe van meester-gezel te herwaarderen: afkijken is een bijzonder effectieve en waardevolle manier van leren.
Kennis was in die 20e eeuw waarin ik opgroeide een particulier gegeven: iemand had het of iemand had het niet. Kennis was ook de belangrijkste sleutel tot maatschappelijk succes. Was tot en met de 19e eeuw afkomst de grootste garantie voor een goede positie of mooie baan, de democratisering van de 20e eeuw heeft ervoor gezorgd dat kennis het stokje overnam. Wie knap was, wie veel wist, wie hard leerde, had het meeste kans op een schitterende carrière. Geslaagde mensen werden bewonderd en geprezen voor hun encyclopedische kennis. De premier was toen vooral nog een bekwame man, dat hij niet kon communiceren was van ondergeschikt belang. De knapste koppen stonden aan de top.
Werk was vooral veel van hetzelfde
Als je kijkt hoe werk georganiseerd werd in die hoogtijdagen van het industriële tijdperk was dat ook niet zo gek. Werk was vooral: elke dag hetzelfde doen. Als je veel had moeten leren om het werk te kunnen doen dat je deed, verdiende je meer. Een tandarts heeft tot op de dag van vandaag een hoger inkomen dan een metaalslijper terwijl er in de praktische uitoefening van het beroep minder verschil zit dan die meneer in dat witte jasje of die mevrouw met dat kapje voor haar mond ons wil doen geloven.
In het industriële tijdperk hoefde je als werker alleen maar je eigen kunstje te beheersen. Effectieve processen combineerden die verschillende kunstjes tot een dienst of product waar de klant behoefte aan had. Aan de lopende band hoef je in principe niet te weten welk product er gemaakt wordt, als je de doosjes maar goed vult of de juiste stempel zet. De meest knappe koppen ontwierpen het proces zo dat zo weinig mogelijk tijd, moeite en materiaal verspild werd. Medewerkers waren niet anders dan een schakel in het proces, als een machine of een computer hun aandeel beter beheerste, werden ze vervangen.
Zo organiseren heeft ons veel weelde gebracht. We klagen over de stoute jongens op het plein en het procentje dat we er slechts bij krijgen, maar we rijden in auto’s, hebben een hoeveelheid spulletjes, worden ouder en blijven gezonder waar onze overgrootmoeder niet eens hardop van durfde te dromen in de vrees in het psychiatrisch ziekenhuis opgesloten te worden.
Werk wordt nu echt anders georganiseerd
Het industriële tijdperk loopt hier in het rijke westen op zijn einde. Dat betekent dat wij de manier hoe wij werk organiseren overhoop aan het gooien zijn. Teams gaan echt zelf sturen, managers mogen zich steeds minder bemoeien, productiviteit komt niet meer voort uit optimale en door middel van regels, procedures en protocollen opgelegde processen, maar door flexibele, creatieve en ondernemende samenwerkingsverbanden tussen steeds wisselende teams. Medewerkers zijn niet meer een stel handen die moeten uitvoeren wat de chef bedacht heeft, maar zelfdenkende, creatieve en het liefst een tikkeltje eigenzinnige professionals. Natuurlijk worstelen veel leidinggevenden met hun sterk veranderende rol, maar het besef dat het anders moet is ondertussen wel doorgedrongen.
Het woord kennis voldoet niet meer
Op het gebied van leren is het besef echter nog minder doorgebroken. Als het om leren gaat ontlenen wij onze mentaliteit nog zeer sterk aan de 20e eeuw. We moeten een leven lang naar school, we moeten studeren, we moeten kennis in ons hoofd opslaan. Kennis wordt nog gezien als iets dat in bezit is van het individu en verworven wordt door in het archief van ons hoofd op te bergen. Een archief trouwens dat daar slechter in blijkt dan menig apparaat dat wij in de tussentijd ontwikkeld hebben. Mijn derde hersengedeelte, ontwikkeld door de firma Apple, weet al oneindig veel meer dan dat ik ooit in mijn leven op kan nemen. Dat deze ontwikkeling niet stilstaat lijkt me duidelijk.
Kennis heeft het laatste decennium een volstrekt andere betekenis gekregen. Toch benaderen we het nog steeds als kennis die ooit in boeken gemaakt van gemalen bomen stond. Het woord kennis voldoet eigenlijk niet meer. Kennis wordt steeds meer een referentiekader: weten waar feitelijkheden te vinden zijn, in staat zijn de essentie van de vraagstelling bloot te leggen en te weten wat er in het veld speelt en wat daarin relevant is. In onze agile teams is wat we voor elkaar proberen te krijgen natuurlijk altijd uniek en eenmalig, anders hoeven we niet agile te zijn. Aangezien elke situatie waar we “kennis” voor nodig hebben steeds weer verschillend is, is weten waar de juiste informatie te vinden is, veel effectiever. Bovendien vragen unieke en eenmalige processen vaak kennis die nog niet bestaat, creativiteit noemen we dat.
Van aanleren naar afkijken
Nog te veel denken we in aanleren. Mensen moeten in het kader van hun duurzame inzetbaarheid op cursus. Daar leren ze dingen die als ze te pas komen alweer verouderd zijn. Nieuwe kennis is echter veel meer een mentaliteit en gaat samen met nieuwsgierigheid, de lef dom te zijn en de toewijding hebben te kunnen zoeken. Luisteren helpt vaak ook. Maar dat soort kennis is moeilijk met een multiple choice proefwerk de toetsen. Daarvoor moeten de bankjes niet uit elkaar, maar juist naar elkaar toe. We moeten van aanleren naar afkijken.
Het belangrijkste woord van de 21e eeuw
Daarom verkondig ik ook overal dat de Brabanders het belangrijkste woord van de 21e eeuw hebben gedacht. Als je dit woord werkelijk in je systeem kunt opnemen, als je bereid bent het effect dat het heeft te zien is het het nieuwe Pokon voor uw maatschappelijke carrière: Hoedoedegeda?
Hoedoedegeda betekent dat u echt wil weten hoe de ander iets voor elkaar krijgt. U neemt niet genoegen met het effect, u wilt weten welke exacte handelingen, welke precieze woorden, welke beslissingen genomen zijn om dat wat plaatsgevonden heeft te laten zijn. Hoedoedegeda betekent dat u andere mensen werkelijk waardeert om hun anders zijn. Dat hun zienswijze u inzicht kan geven in de manier hoe u naar de wereld kijkt of zou kunnen kijken. Hoedoedegeda betekent dat u uw eigen gelijk ter discussie durft te stellen. Hoedoedegeda betekent dat u respecteert dat grootse zaken voortkomen uit soms banaal eenvoudige handelingen, keuzes of ideeën. Hoedoedegeda betekent dat u beseft dat afkijken de belangrijkste bron van kennis is. Hoedoedegeda betekent dat u bereid bent om te leren.
Nieuwsgierigheid is het nieuwe knap zijn, afkijken de nieuwe norm.
Bron: PW de gids